نینامه در حقیقت تبیینی کوتاه اما جامع از هستیشناسی انسان از دیدگاه عرفانی است. نی به عنوان نماد روح، که از اصل خود، یعنی نیستان وجود، بریده شده است، تنها با صدای خود میتواند از این جدایی سخن بگوید. شکایت نی، نه نالهای از سر ضعف، بلکه تجلی آتشی است که درون انسان شوریده را میسوزاند؛ آتشی که منبع و سوخت آن، تنها عشق الهی است. این درد دوری، همان نیروی محرکهای است که در تمام مثنوی، سالک را به سوی مبدأ و حقیقت وجود رهنمون میشود.