کارنامه اسلام

کارنامه اسلام فصل درخشان تاریخ انسانی است؛ نه فقط از جهت توفیقی که مسلمین در ایجاد یک فرهنگ تازه جهانی یافتند، بلکه به سبب فتوحاتی بود که آن‌ها از این طریق موفق به برپایی دنیای تازه‌ای به‌عنوان قلمرو اسلامی ورای شرق و غرب شدند که نه شرق بود و نه غرب. طرز بیانی که نویسنده در این کتاب به کار برده شاید در نظر اول در نزد برخی از خوانندگان تا انداز‌ه‌ای حماسه‌آمیز جلوه کند، اما این پندار درست نیست. نویسنده فقط خواسته است با همان چشمی به فرهنگ گذشته اسلام بنگرد که خود مسلمین گذشته، بدان می‌نگریسته‌اند. شیوه بیانی عاریِ از هیجان و خالی از همدردی که محققان اروپایی در این مسائل دارند، به آن‌ها هرگز امکان آن را نخواهد داد تا در ارزیابی آنچه مسلمانان به فرهنگ دنیا داده‌اند به‌درستی داوری کنند. کدام مورخ می‌تواند بدون همدلی واقعی، با آنچه موضوع تحقیق اوست ارتباط و تفاهم درست بیابد؟ بدون شک دنیای اسلام در تمدن و فرهنگ امروزی جهان ـ که شاید بیش از آنکه غربی باشد بورژوایی است ـ آن اندازه سهم و تأثیر واقعی داشته است که برشمردن آن نیازی به حماسه‌سرایی نداشته باشد.